Miażdżyca tętnic to choroba cywilizacyjna, a jej następstwa to główna przyczyna śmiertelności w krajach rozwiniętych.
Miażdżyca oznacza odkładanie blaszek miażdżycowych w ścianie naczyń z następowym ich zwężeniem lub zamknięciem.
Proces ten prowadzi do niedokrwienia narządów a następnie do obumierania tkanek. W zwężonych i stwardniałych naczyniach krwionośnych transport krwi do jest znacznie utrudniony lub niemożliwy, a tkanki do których krew nie dociera zaczynają powoli obumierać.

Miażdżyca tętnic i jej przyczyny

Jest wiele czynników, które mają wpływ na rozwój miażdżycy. Niektóre z nich są odwracalne a na inne nie mamy wpływu.

Do tych nieodwracalnych należą przede wszystkim wiek (miażdżyca nasila się z wiekiem) oraz rodzinne występowanie miażdżycy (geny, które dziedziczymy).

Do modyfikowalnych czynników należą: palenie papierosów, nadciśnienie, cukrzyca, zaburzenia lipidowe (cholesterol), styl życia.

Tak więc wśród przyczyn należy przede wszystkim wymienić palenie, złą dietę, nadciśnienie i cukrzyca.
W diecie zwracać musimy uwagę nie tylko na szkodliwość pokarmów bogatych w tłuszcze nasycone, ale – chyba przede wszystkim na nadmiar cukru (słodycze !). Wszystkie te czynniki nasilają i przyspieszają miażdżycę a co za tym idzie nasilają procesy starzenia .

Częściej chorują mężczyźni

Na miażdżycę częściej chorują mężczyźni niż kobiety.  Wprawdzie w wieku starszym proporcje te wyrównują się ale wśród młodszych pacjentów przeważają mężczyźni. W dużym uproszczeniu można powiedzieć że mężczyźni od 40-tki zaczynają chorować na miażdżycę, a u kobiet choroba rozpoczyna się jakieś 15 lat później.
Ponieważ w wieku starszym u kobiet częściej występuje otyłość i cukrzyca, dlatego  z wiekiem kobiety „doganiają” mężczyzn w częstości miażdżycy.

Jak objawia się miażdżyca

Miażdżyca to zarówno naturalne starzenie się organizmu jak i zapalny proces uszkadzający naczynia. Wynika z tego że miażdżyca występuje u wszystkich (każdy się starzeje), ale przecież nie każdy ma dolegliwości.  Jest to więc miażdżyca bezobjawowa.  W tej postaci blaszki miażdżycowe w naczyniach są małe i nie utrudniają przepływu krwi, a więc nie powodują niedokrwienia. W takiej sytuacji nie zawsze konieczne jest leczenie (jeśli ogólne ryzyko sercowo-naczyniowe jest niskie), niemniej każdy powinien przestrzegać zasad zdrowego stylu życia.

Miażdżyca objawowa

Objawowa miażdżyca może przebiegać w postaci przewlekłego niedokrwienia narządów jak również w postaci ostrych incydentów naczyniowych.
Przewlekłe niedokrwienie narządów – to forma powoli postępującej miażdżycy, objawy pojawiają się powoli i przez wiele lat nasilają, chyba że są skutecznie leczone.
Ostre niedokrwienie – to incydenty naczyniowe przebiegające bardzo gwałtownie i często zagrażające życiu (zawał, udar…). Ważne jest to, że takie ostre niedokrwienie może wystąpić u pacjenta który od dawna zmaga się z miażdżycą, jak również – bardzo często – taki incydent jest pierwszym objawem choroby u pacjenta który nie miał wcześniej dolegliwości.
Dlaczego jest tak różny przebieg ostrego i przewlekłego niedokrwienia? U podstaw tych chorób leżą wprawdzie te same czynniki ale jest inna patofizjologia.
W przewlekłym niedokrwieniu blaszki narastają powoli i naczynia powoli się zwężają, co daje organizmowi czas na wytworzenie mechanizmów obronnych jak krążenie oboczne, zmiany metaboliczne.
Ostre niedokrwienie to nagłe pęknięcie blaszki i wytworzenie czopu który gwałtownie odcina dopływ krwi do narządu. Incydent taki charakteryzuje się nagłym bólem i innymi dolegliwościami oraz   często stanowi zagrożenie życia.
Objawy miażdżycy zależą od tego w którym narządzie nasilenie niedokrwienia jest największe. Miażdżyca oczywiście występuję we wszystkich tętnicach ale najczęściej dotyczy serca, mózgu i tętnic kończyn

Miażdżyca serca – czyli w naczyniach wieńcowych:

Choroba wieńcowa
W przypadku przewlekłego niedokrwienia nazywana jest chorobą wieńcową (inaczej chorobą niedokrwienną serca, „wieńcówką” czy „dławicą piersiową”). Serce pracuje cały czas ale w spoczynku bije wolniej i przez to nie potrzebuje (nie zużywa) tak dużo krwi jak przy obciążeniu.  Zwężenia w naczyniach wieńcowych są na tyle nieduże, że w spoczynku przepływ w naczyniach zaopatrujących serce jest wystarczająca. Dopiero przy wysiłku lub w innych sytuacjach przyspieszonego bicia serca przepływ krwi okazuje się za mały do potrzeb mocniej pracującego serca (coś jak kolka u biegacza). Tak więc u pacjentów z chorobą wieńcową objawy pojawiają się głównie przy wysiłku (szybsze chodzenie, pod górę) ale także zdarzają się przy zdenerwowaniu czy np. po obfitszym posiłku lub na wietrze. Najczęściej jednak  w trakcie wysiłku (szybszy chód, odśnieżanie) pojawia się ból ściskający lub piekący zlokalizowany za mostkiem. Ból ten (tzw ból wieńcowy) ustępuję po kilku minutach odpoczynku lub po zażyciu nitrogliceryny.

Nie każdy ból w klatce piersiowej to choroba wieńcowa. Inne często przyczyny bólów to np. nerwobóle przy chorobie kręgosłupa czy choroba refluksowa (zgaga).

Zawał serca . Ostry zespół wieńcowy
Jest to ostre (nagłe)  niedokrwienie serca.
To poważna i gwałtowna postać choroby przebiegająca jako zawał serca lub inny ostry zespół wieńcowy.
Choroba ta najczęściej objawia się mocnym bólem w klatce piersiowym, ból nie ustępuje po kilku minutach, może towarzyszyć mu omdlenie. Nagły, silny ból w klatce piersiowej jest zawsze poważnym objawem i wymaga wezwania pogotowia.
Pacjenci z podejrzeniem ostrego zespołu wieńcowego są diagnozowani i leczeni w szpitalu.
Chory po przebytym zawale serca jest pacjentem wysokiego ryzyka wystąpienia innych, następnych incydentów wieńcowych i taka osoba wymaga leczenia do końca życia.

Miażdżyca tętnic szyjnych:

Zwężenie tętnic szyjnych

Zwężenie tętnic szyjnych stanowi ryzyko niedokrwienia mózgu i udaru. Najczęściej przebiega bez objawów. Tylko duże zwężenia >70% ( w rzadkich przypadkach >50 lub 60%) wymagają poszerzenia naczyń. Ocenę naczyń tętnic szyjnych wykonujemy badaniem usg dopler. Badanie ultrasonograficzne umożliwia oszacowanie zwężeń oraz lokalizację zmian miażdżycowych.
Jeśli choroba tętnic szyjnych jest objawowa to może powodować:

• zawroty głowy
• omdlenia
• pogorszenie pamięci
• różne niespecyficzne objawy

Jednak najczęściej zwężenia, nawet duże, nie powodują żadnych szczególnych objawów.

Udar mózgu. Przemijające niedokrwienie (TIA)

Udar mózgu jest następstwem zamknięcia tętnicy w obrębie głowy lub naczyń szyi. Objawy zależą od rozległości udaru, obszaru który został zajęty oraz  od innych towarzyszących chorób.
Najczęściej objawia się nagle występującymi:

• trudności z mową (afazja)
• osłabieniem takim bezwładem kończyn (porażenie)
• omdleniem
• nagłą niepamięcią i splątaniem
• silnym bólem głowy (tu podejrzenie krwotoku)
• czasem mniej nasilone objawy typu nagłego zaburzenia czucia (np. drętwienie twarzy)

Rozpoznanie potwierdza najczęściej badanie tomograficzne. W badaniu usg może być widoczna niedrożność tętnic szyjnych jeśli tam zlokalizowana jest niedrożność. U pacjentów wykonuje się badanie ultrasonograficzne również po to aby stwierdzić czy potrzebna jest interwencja – poszerzanie tętnic.

Jeśli objawy ustąpią w ciągu kilku godzin to mamy do czynienia z niedokrwieniem przejściowym (TIA). W pozostałych przypadkach objawy ustępują powoli albo utrzymują się cały czas, prowadząc do niepełnosprawności a nieraz unieruchamiając pacjenta w łóżku na stałe.

Pacjent po incydencie mózgowym, podobnie jak po zawale ma wysokie ryzyko innych, kolejnych epizodów niedokrwienia.

Miażdżyca tętnic kończyn dolnych:

Przewlekłe niedokrwienie kończyn

Miażdżyca dotyczy także tętnic nóg. Zwężenia mogą lokalizować się na różnym poziomie – od podziału aorty po małe tętnice podudzi. Jak w innych postaciach miażdżycy ta choroba również najczęściej dotyka palaczy i chorych na cukrzycę. Ryzyko zwiększone jest także u chorych z rodzinnym występowaniem miażdżycy. Także w tej postaci częściej chorują mężczyźni. Pacjenci najbardziej obawiają się amputacji, ale dziś w zdecydowanej większości przypadków udaje się tego uniknąć.
Inną postacią niedokrwienia kończyn jest choroba Burgera. Choroba ta dotyczy młodszych pacjentów niż miażdżyca ale także powoduje zwężenia naczyń. Choroba Burgera – jest to zakrzepowo-zatorowe zapalenie naczyń i występuje prawie tylko u palaczy.
Miażdżyca kończyn dolnych przez wiele lat pozostaje bezobjawowa. Z czasem, kiedy niedokrwienie nasila się pojawiają się trudności z chodzeniem, szczególnie szybszym lub pod górkę. Pacjentki z miażdżycą nie mają problemu z rozpoczęciem chodzenia, czy bólem przy wstawaniu z łóżka lub krzesła. Dolegliwości pojawiają się w trakcie wysiłku, kiedy wzrasta zapotrzebowanie mięśni na tlen przenoszony przez krew, a zwężone tętnice nie pozwalają na większy przepływ. Podstawowym objawem jest chromanie przestankowe.

Chromanie przestankowe to podstawowy objaw miażdżycy kończyn dolnych. W trakcie chodzenia pojawia się ból nóg, często łydek, który wymaga zatrzymania się. Po kilku minutach ból ustępuję.

Inne objawy niedokrwienia, mniej charakterystyczne to:

• zimne nogi
• inne bóle niż przy chodzeniu
• osłabienie nóg i zmniejszenie masy mięśni
• utrata owłosienia nóg
• stwardnienie i pogrubienie paznocki
• słabo gojące się rany

W badaniu ultrasonograficznym można potwierdzić obecność zwężeń lub niedrożności. Usg tętnic kończyn dolnych umożliwia ocenę zaawansowania miażdżycy i zdecydowanie o rodzaju leczenia.

Ciężką postacią przewlekłego niedokrwienia kończyn  jest niedokrwienie krytyczne. Wtedy mogą być obecne bóle w spoczynku i rany. Wtedy jest duże ryzyko martwicy i amputacji.

Ostre niedokrwienie kończyn

Jest to nagłe niedokrwienie kończyn z powodu zakrzepu na blaszce miażdżycowej czy zatoru.
Objawy bólowe bądź problem z chodzeniem pojawia się nagle. Taki stan wymaga pilnej diagnostyki i leczenia. Badanie usg tętnic kończyn dolnych umożliwia lokalizację i charakter niedokrwienia.  W większości przypadków konieczne jest leczenie w szpitalu, często wykonywany  jest zabieg udrażniania naczynia.

Leczenie miażdżycy tętnic

O tym w osobnym wpisie

Lepiej zapobiegać niż leczyć

To chyba najważniejsza sprawa. O tym piszę w osobnym wpisie.